از اولین‌هایی که هنگام سوار شدن در موتورسیکلت و نشستن پشت فرمان توجه‌مان را به خود جلب می‌کند درجه‌ها و آمپر‌های روی داشبورد (همان کیلومتر معروف) است. این درجه‌ها و چند و چون‌شان تقریبا از اولین نکاتی هستند که در آموزش‌های عملی و تئوری رانندگی ارائه می‌شوند. درجه‌هایی که به مرور به دلیل انژکتوری (EFI) شدن موتورسیکلتها بر تعداد‌شان افزوده می‌شود و چهره، فرم و نحوه کارشان نیز تغییر می‌کند. اما این درجه‌ها هرکدام چه نکاتی را یادآور می‌شوند و چه کارایی دارند؟ این نوشته مختصر را د باشگاه موتورسواران ایران بخوانید تا با درجه‌ها و اندازه‌گیرهای موتورسیکلت آشنا شوید.
درجه موتورسیکلت چیست و انواع رایج آن کدامند؟
بخشی که در پشت فرمان قرار دارد و نشان دهنده انواع هشداردهنده‌های موتورسیکلت و گزارش سنسور‌های مختلف آن است را کنتور داشبورد (motorcycle dashboard meters) می‌نامند. البته این بخش در فارسی به پشت آمپر و آمپر داشبورد نیز معروف است. علاوه بر چراغهای موجود در این قسمت، که نشانگر مشکلی از یکی از بخش‌های موتورسیکلت است و باید مدام مورد بررسی قرار بگیرنددرجه‌هایی در این بخش دیده می‌شود که همواره گزارش برخی شرایط و عملکردهای موتورسیکلت را اعلام می‌کنند. این اطلاعات شامل مواردی می‌شوند که راننده هنگام رانندگی به آنها نیاز دارد. معمولا این درجه‌ها تنها در دو نوع سرعت سنج و درجه سنجش سوخت شناخته شده هستند. در حالی که خودروهای امروزی درجه‌های دیگری نیز دارند که اطلاعات مفیدی را در مورد وضعیت موتورسیکلت در هنگام رانندگی ارائه می دهند. بیشتر کنتورهای داشبورد موتورسیکلت شامل درجه‌های زیر می‌شوند.
- سرعت سنج
- کیلومتر سنج
- سوخت سنج
- فشار سنج
- دما سنج
- دما سج آب
- فشار سنج روغن
در ادامه در مورد اطلاعات ارائه شده از این درجه‌ها نحوه تاثیرگذاری هر یک از آنها توضیحاتی ارائه می‌دهیم. همچنین برخی درجه‌های جدید که در خودروهای مدرن دیده می‌شود را بررسی می‌کنیم.
۱. سرعت سنج
سرعت سنج (Speedometer) درجه‌ای است که نشان دهنده سرعت فعلی خودروی در حال حرکت است. سرعت سنج می تواند مانند ساعت دیجیتالی باشد و به وضوح سرعت را به صورت اعداد نشان می دهد یا مکانیکی که از سوزن یا عقربه برای نشان دادن سرعت استفاده می‌کند. سرعت سنج‌های مکانیکی ظاهری شبیه به عقربه‌های ساعتی دارند. سرعت سنجها اطلاعات مربوط به سرعت موتورسیکلت را از سنسور سرعت که در شفت خروجی گیربکس نصب می‌شود منعکس می کنند. اطلاعات این سنسور از طریق الگوریتم‌‌های تعریف شده در ECU پردازش شده و روی درجه سرعت به نمایش در می‌آید. در خودروهای قدیمی که مجهز به سنسور سرعت و کامپیوتر نبودند برای دریافت اطلاعت مربوط به سرعت موتورسیکلت از کابل سرعت سنج استفاده می‌شد.
۲. کیلومتر شمار
کیلومتر شمار، مایلومتر یا ادومتر موظف به اعلام مسافت طی شده توسط یک موتورسیکلت است. این درجه که ممکن است دیجیتالی، مکانیکی یا ترکیبی از این دو باشد به دلیل نواقصی که داشته در خودروهای امروزی با یک مسافت سنج کامل شده است. چرا که در گذشته پس از نمایش عدد ۹۹۹۹۹ دوباره از صفر شروع به کار می‌کرد. مسافت سنج را می‌توان بر خلاف کیلومتر شمار پس از هر بار سفر و طی هر مسافتی به صفر رساند.
۳. درجه سوخت
این درجه را درجه سنجش سوخت یا سوخت سنج (Fuel Gauge) نیز می‌گویند. درجه سوخت به راننده اطلاع میدهد که چه مقدار سوخت در موتورسیکلت مانده است. می‌دانیم که بدون سوخت، در موتور احتراقی رخ نمی‌دهد و در نتیجه توان مورد نیاز خود برای حرکت تولید نمی‌شود. درجه سوخت به سنسور سطح سوخت درون باک متصل است. این سنسور نیز معمولا روی شناورهایی درون باک سوار می‌شود. ECU در واقع به کمک اطلاعات مربوط به سنسور سوخت میانگین میزان سوخت باک را روی درجه سوخت گزارش میدهد. به این معنی که با حرکت موتورسیکلت این درجه مدام حرکت نمی‌کند. درجه سوخت برخی از خودروها به صورت دیجیتالی دیده می‌شود و در مدل‌های قدیمی‌تر به شکل عقربه‌ای. البته توصیه می‌شود که معمولا به اطلاعات درجه سوخت اطمینان صد درصد نکرده و پیش از رسیدن این درجه به مرز هشدار سوخت‌گیری مجدد انجام شود.
۴. دور سنج
این درجه را که دور سنج یا تاکومتر نیز می‌نامند، در واقع سرعت چرخش موتور یا به اصطلاح گشتاور موتور را نشان میدهد. این سرعت بر اساس دور به دقیقه نمایش داده می‌شود. می‌دانیم که سرعت موتور با سرعت موتورسیکلت برابر نیست. چرا که گیربکس هنگام انتقال حرکت موتور به چرخ‌ها به کمک چرخ دنده‌های متعددش به عملکرد موتور سرعت و شتاب میدهد. کارایی تاکومتر و گزارشش درباره دور موتور در واقع مناسب برای خودروهایی با گیربکس دستی است تا راننده توسط اطلاعات آن برای تنظیم زمان دقیق تغییر دنده استفاده کند. این درجه در خودروهایی دنده اتوماتیک کارایی ندارد چرا که در این خودروها گیربکس خود به سنجش دور موتور پرداخته و بر اساس آن تغییر دنده میدهد.
۵. دماسنج آب
این درجه دمای مایع خنک کننده موتور موتورسیکلت را اعلام می‌کند. دماسنج آب یا درجه سنجش دمای خنک کننده موتور (Water Temperature Gauge) به یک ترمیستور، که روی بلوک سیلندر یا محفظه ترموستات سوار می‌شود متصل است و اطلاعات خود را از طریق این ترمیستور دریافت می‌کند. این ترمیستور در واقع سنسور دمای آب یا مایع خنک کننده‌ای موتور است. این درجه نیز در خودروهای قدیمی به صورت مکانیکی یا آنالوگ و در فرم سوزنی یا عقربه‌ای به نمایش اطلاعات خود می‌پرداخت اما امروزه، خودروهای جدیدتر و مدرن‌تر قادر به نمایش زنده و دیجیتالی دمای آب هستند. میانگین دمای موتور موتورسیکلت هنگام کار، در حدود ۲۲۰-۱۹۵درجه فارنهایت است. در خودروهای انژکتوری اطلاعات ترمیستور یا سنسور دمای آب به ECU منتقل شده و پس از پردازش توسط آن روی درجه مربوطه نمایش داده می‌شود اما در گذشته این سنسور مستقیم به رجه مرتبط بود.
۶. درجه فشار روغن
این درجه که فشار سنج روغن نیز نامیده می‌شود فشار روغن در موتور را گزارش میدهد. فشار سنج روغن یا (Oil Pressure Gauge) گزارش خود را از دستگاهی مشابه دستگاه فشار خون که روی موتور نصب می‌شود دریافت کرده و نمایش میدهد. سنسور سنجش فشار روغن که به درون موتور راه دارد نیروی وارده از روغن را کنترل کرده و گزارش آن را به ECU ارسال می‌کند. فشار روغن در حالت عادی، و در خودروی در حال حرکت باید بین ۲۰ تا ۵۰ PSI (پوند در اینچ مربع) باشد. البته این فشار در شروع حرکت می‌تواند به طور قابل توجهی کمتر باشد.
۷. آب سنج
این درجه در موتورسیکلت موظف به مانیتورینگ درصد آب به اسید در باتری است. گزارش این درجه حاصل از اطلاعات بارکومتر نصب شده روی باتری است. برخی از انواع آب سنج وزن اسید و درصد آن را اندازه می‌گیرند. همچنین از آب سنج گاهی برای بررسی شرایط و کیفیت ضد یخ استفاده می‌شود.
۸. شیب سنج
سیستم شیب سنج که از درجه‌های جدید و به کار رفته در خودروهای مدرن است بیشتر در اتومبیل‌های دنده اتوماتیک به کار می‌رود. البته این سیستم سنجش ابتدا تنها خودروهای دودیفرانسیل و شاسی بلند به کار می‌رفت. سیستم شیب سنج متشکل از دو سیستم کنترل موتورسیکلت در سربالایی (Hill-Assist Control) HAC و کنترل موتورسیکلت در سراشیبی DAC (Downhill-Assist Control) است. امروزه از سیستم HAC تقریبا در تمام خودروهای اتوماتیک استفاده می‌شود. گاهی HAC به تنهایی به کار می‌رود اما بهره بردن از سیستم DAC در هیچ خودرویی صورت نمی‌گیرد.
۹. دماسنج
دماسنج موتورسیکلت گزارش دهنده اطلاعات نوعی ترمیستور است که تحت تاثیر تغییرات دمایی به تولید جریان‌هایمختلف برق می‌پردازد. بنابراین دماسنج موتورسیکلت متفاوت از دماسنج‌های معمولی حاوی جیوه و الکل است. ترمیستور مربوط به این دماسنج در جلو پنجره موتورسیکلت و نزدیک به سطح زمین نصب می‌شود.
۱۰. فشارسنج باد لاستیک
این درجه که گزارش میزان باد لاستیک‌ها و کمی یا زیاد بودن آنها را بر اساس تنظیمات انجام شده در ECU نمایش میدهد اطلاعات خود را از مانیتورینگ نوعی فشار سنج گیج یا مانومتر دریافت می‌کند. این فشار سنج مخصوص که در سیستم چرخ‌ها به کار می‌رود میزان باد لاستیک‌ها را از طریق عملکرد آنها بررسی می‌کند. این فشارسنج بیشتر در موتورسیکلت های درون و برون شهری با حجم محفظه احتراق بالای 750 سی سی و با حداقل 2 سیلندر وجود دارد
منبع: باشگاه موتور سواران ایران
