با پیشرفت صنعت موتورسیکلت سازی و افزایش تعداد موتورسیکلتها در سطح جاده‌ها و شهرها، آمار تصادفات جاده‌ای و تلفات ناشی از آن‌ها نیز افزایش یافت. بنابراین نیاز به افزایش تجهیز ایمنی موتورسیکلتها نیز بیشتر احساس شد. در نتیجه سیستم‌های ایمنی موتورسیکلتها پیشرفت‌های زیادی کردند. مهندسان و طراحان مشغول در صنعت موتورسیکلت سازی تمام خلاقیت و ابتکار خود را برای ارائه ایده‌های ایمن‌تر به کار گرفتند تا رانندگی بی‌خطرتری را با موتورسیکلتهای خود به راننده و سرنشین نوید دهند. یکی از این پیشرفت‌ها ایربگ یا کیسه هوا است که ایمنی سرنشینان را تا حد بسیار زیادی تامین می‌کند.
تا جایی که امروزه وجود کیسه هوا در موتورسیکلتها به منظور کسب استانداردهای ایمنی الزامی است. کیسه‌های هوا اکنون متنوع‌تر از قبل هستند و موتورسیکلت سازان برای کسب امتیاز بهتر محصولات‌شان در بخش ایمنی همواره سعی در بهینه‌سازی آن‌ها دارند. اما استفاده از این سیستم نیاز به دانستن برخی باید‌ها و نباید‌ها توسط مالکان موتورسیکلت و رانندگان دارد. برای دانستن این باید‌ها و نباید‌ها بررسی دقیق این سیستم خالی از لطف نخواهد بود. با باشگاه موتورسواران ایران همراه باشید.
عناوین این مطلب
- کیسه هوا چیست؟
- کاربرد کیسه هوا
- اجزای کیسه هوا
- نحوه عملکرد سیستم ایربگ
- انواع کیسه هوا
- دلایل عمل نکردن کیسه هوا
کیسه هوا چیست؟
کیسه هوا یا ایربگ، بالشتی اضطراری است که هنگام تصادف پر از باد شده و مانند محافظ بین سرنشین و موتورسیکلت قرار می‌گیرد. کیسه‌های هوا بعد از کمربند‌های ایمنی (فقط در موتورسیکلت های خیابانی و جاده ای)، دومین وسیله‌ای بودند که جهت ارتقای ایمنی موتورسیکلتها مورد استفاده قرار گرفتند. سال‌ها زمان برد تا استانداردهای جهانی و کارشناسان در نقش مثبت کمربند ایمنی برای حفظ سرنشینان از آسیب‌های بیشتر به تفاهم برسند و استفاده از آن را برای سرنشینان و راننده تبدیل به قانون کنند. پس از آن نوبت به کیسه‌های هوا رسید. تا سال‌ها پس از اختراع این سیستم و نصب آن بر روی موتورسیکلتها، کارشناسان در نقش مثبت صد در صد‌ی‌شان در تامین ایمنی راننده و سرنشینان تردید داشتند. اما در سال ۱۹۹۸ سازمان ایمنی جاده‌ای آمریکا استفاده از کیسه هوا را برای راننده و سرنشین جلو در تمام خودروها و از سال ٢٠١٤ موتورسیکلتها الزامی کرد. براساس آمار جهانی استفاده از ایربگ در موتورسیکلتها میزان مرگ و میر ناشی از تصادفات را تا ۶۳ درصد کاهش می‌دهد.
کاربرد کیسه هوا
معمولا هنگام تصادفات خیابانی و جاده‌ای، چه زمان برخورد دو موتورسیکلت و چه مواقع برخورد با مانع، موتورسیکلت به سرعت و تقریبا آنی متوقف می‌شود. اما سرنشینان که تحت تاثیر نیروی ضربه وارده از برخورد به موتورسیکلت قرار می‌گیرند، به جلو پرتاب میشوند. درصورت استفاده کمربند ایمنی توسط آن‌ها، احتمال آسیب تقریبا به مخچه، پیشانی، چانه و گردن‌شان محدود می‌شود. این آسیب معمولا ناشی از پرتاب و برخورد سرنشین است. در این مواقع، کیسه هوا کارایی خود را به رخ می‌کشد و باز شدن به موقع، شدت ضربه را متوجه بخش‌های بدن که مقاومت بیشتری دارند می‌کند و فشار وارده بر گردن و پیشانی را که از حساسیت بیشتری برخوردارند کاهش می‌دهد. البته این تنها، کارایی ساده‌ترین نوع ایربگ‌ها که برای راننده و سرنشین پشت تعبیه می‌شود است. ایربگ‌های متنوعی که امروزه در برخی موتورسیکلتهای مجهز‌تر و به‌روز‌تر وجود دارد، تنش، فشار و در واقع نیروی ناشی از تصادف‌های دیگر را نیز تا حد زیادی دفع کرده و مانع از آسیب شدید سرنشین و راننده میشوند. مانند تصادفاتی که در آن‌ها ضربه به کناره‌های موتورسیکلت وارد می‌شود.
بنابراین ایربگ‌ها در انواع تصادفات به عنوان حفاظ امن راننده و قطعات سخت موتورسیکلت قرار می‌گیرند و در عین حال حرکات غیر ارادی و خارج از کنترل بدن آن‌ها را که ناشی از ضربه تصادف است کاهش داده و محدود می‌کند.
اجزای کیسه هوا
سیستم ایربگ‌ها دارای یک محفظه کوچک است که در قسمت‌های مختلف موتورسیکلت تعبیه می‌شود. به تعداد کیسه‌های هوای یک موتورسیکلت در آن محفظه ایربگ وجود دارد. تعدادی از اجزای اصلی سیستم در این محفظه قرار دارند. به طور کلی اجزای سیستم ایربگ شامل موارد زیر میشوند:
-
کیسه‌ها
این کیسه‌ها در بخش‌های مختلفی از موتورسیکلت که امکان برخورد و آسیب به سرنشین و راننده بیشتر است قرار داده می‌شود. کیسه‌های هوا از جنس پلیمر هستند و برای پیشگیری از چسبیدن لایه‌های آن‌ها به یکدیگر هنگام جمع کردن‌شان و همچنین چسبیدن‌شان به محفظه خود و در نتیجه اختلال عملکرد‌شان، سطح آن‌ها نیز با یک لایه سیلیکون پوشیده می‌شود. در گذشته ایربگ‌ها در خودروها از پودر ذرت یا گچ تارت ساخته می‌شدند. همچنین در گذشته درخودروها تنها یک کیسه درون فرمان و یکی در جلو داشبورد کار گذاشته می‌شد اما امروزه کیسه‌هایی در درها و یا صندلی‌های برخی خودرو و بر روی بدن راننده یا در بخش های بدنه موتورسیکلتها نیز قرار می‌گیرد. کیسه‌ها در بیرونی‌ترین بخش محفظه سیستم قرار دارند. کیسه‌ها مورد استفاده در خودروها دارای منافذ ریزی هستند که پس از باد شدن به سرعت تخلیه میشوند تا مانع خروج سرنشینان از خودرو نباشند اما در کیسه های موتورسیکلت به دلیل اینکه راننده یا سرنشین در برخوردها معمولا پرتاب میشوند به صورد دائم پراز هوا هستند.
-
حسگرهای کنترل
سنسورهای سیستم ایربگ به صورت مداوم شرایط موتورسیکلت را بررسی می‌کنند و با انتقال اطلاعات موقعیت موتورسیکلت و قطعات مختلف آن به واحد کنترل مرکزی خطر تصادف را اعلام کرده و عامل خروج و باد شدن کیسه‌ها میشوند. سنسورها در موتورسیکلتهای مختلف تعداد متفاوتی دارند. اما معمولا در موتورسیکلتهای دارای ایربگ دو سنسور در دو طرف کمک جلو و نزدیک چرخ کار گذاشته می‌شود. در برخی موتورسیکلتها حسگرهایی هم در درهای بغل بدنه، شاسی یا بخش‌های دیگر قرار داده میشوند. این حسگرها که به واحد کنترل مرکزی موتورسیکلت وصل هستند اطلاعات لازم را به این واحد منتقل کرده و کامپیوتر موتورسیکلت نیز با پایش اطلاعات وقوع تصادف را تشخیص می‌دهد. دقت عمل سنسورها در بررسی شرایط موتورسیکلت و محل تعبیه و تعدادشان در عملکرد سیستم تاثیر مستقیم دارد. سنسورهای سیستم ایربگ دارای انواع مختلفی هم هستند. برای مثال برخی شدت ضربه ناشی از تصادف را اندازه‌گیری می‌کنند و برخی سرعت ضربه.
-
سیستم باد کننده
این سیستم یک ژنراتور تولید گاز کوچک است که دارای یک جرقه‌زن و تعدادی قرص سوخت است. جرقه‌زن این سیستم شامل خازن‌های پری است که در زمان لازم، موجب اشتعال قرص‌های سوخت می‌شود. همچنین این جرقه‌زن به سیستم کنترل مرکزی موتورسیکلت مرتبط است و در صورت وقوع تصادف از این واحد سیگنال‌های لازم را دریافت کرده و جرقه الکتریکی لازم جهت اشتعال سوخت را ایجاد می‌کند. قرص‌ها نیز از سدیم آزید و نیترات پتاسیم جامد هستند که در اثر اشتعال به گاز نیتروژن تبدیل میشوند. این فرایند شیمیایی در کمتر از صدم ثانیه صورت می‌گیرد. سیستم باد کننده پشت کیسه جمع شده در محفظه ایربگ قرار دارد.
تمام فرایند انتقال اطلاعات توسط حسگرها، پایش آن‌ها به وسیله واحد کنترل، انتقال سیگنال به جرقه‌زن و اشتعال و پر شدن و خروج کیسه‌ها از محفظه ایربگ در کمتر از۲۵ صدم ثانیه اتفاق می‌افتد یعنی کمتر از زمان یک بار پلک زدن. به همین دلیل معمولا فرایند خروج ایربگ‌ها و پرشدن آن‌ها از گاز هنگام تصادف به صورت عادی به چشم نمی‌آید و باید تصاویر آن را به صورت آهسته مشاهده کرد تا متوجه عملکرد کیسه‌های هوا شد. همچنین سیستم ایربگ مجهز به یک سیستم پایش در واحد کنترل مرکزی موتورسیکلت و چراغ هشدار است. این چراغ هشدار در میانه جلو داشبورد قرار داده می‌شود و در صورت گزارش نقص یا خرابی ایربگ‌ها توسط سیستم پایش، چراغ هشدار روشن خواهد شد. توجه به این چراغ برای حفظ ایمنی سرنشینان بسیار اهمیت دارد. البته در برخی مدل ها سیستم هشدار صوتی است.
نحوه عملکرد سیستم ایربگ
سیستم عملکرد در کیسه های هوای موتورسیکلت به دو صورت است یکی توسط کابل کششی متصل به فرمان و ضامن عمل کننده مخزن کپسول که بر روی جلیقه پوشیده شده توسط راننده یا سرنشین است و دیگری توسط سنسورهای نصب شده بر روی موتورسیکلت است که دو سنسور الکترومکانیکی بکار رفته در جلوی موتورسیکلت هنگام برخورد ضربه شدید، اطلاعات و هشدارهای لازم را به دستگاه کنترل مرکزی ارسال می‌کنند. این اطلاعات می‌تواند از یکی از حسگرها و یا هر دو ارسال شود. کامپیوتر موتورسیکلت از طریق ارسال سیگنالی مخصوص، مدار پر شده خازنی جرقه‌زن محفظه ایربگ را فعال می‌کند و نیتروژن حاصله از احتراق سوخت محفظه به سرعت کیسه را پر می‌کند. کیسه پر شده نیز از محفظه خود با شتاب خارج شده و در کسری از ثانیه فضای مقابل سر و صورت سرنشین را پر می‌کند.
حاصل این فرایند افزایش و حفظ ایمنی سرنشین و راننده قبل و بعد از پرت شدن به جلو و همچنین جلوگیری از برخورد با سطوح سخت است. همچنین کنترل حرکت‌های اجتناب‌ناپذیر بدن و انتقال انرژی حرکت به دیگر نقاط بدن. سرعت صورت گرفتن کل فرایند انتقال اطلاعات و خروج کیسه‌ها باید به گونهای با سرعت برخورد موتورسیکلت تنظیم شود که پیش از اصابت ضربهای به سر و صورت سرنشین کیسه پر شده باشد. این سرعت که تنظیم آن برعهده دستگاه کنترل مرکزی است معادل ۳۲۲ کیلومتر در ساعت است. سدیم آزید موجود در این سیستم که یکی از مواد سوخت و تولید گاز است ماده‌ای حساسیت‌زا محسوب می‌شود و در بعضی افراد ایجاد خارش پوستی می‌کند. همین امر تجربه خروج ایربگ را برای سرنشین‌نان ناخوشایند‌تر از آنچه هست می‌نماید.
گفته می‌شود خروج ایربگ‌ها برای سرنشین مانند برخورد محکم مشت در رینگ بوکس است و گاهی منجر به سوت کشیدن گوش می‌شود اما در عین حال ایمنی آن‌ها را تامین می‌کند. نکته دیگر اینکه فعال شدن ایربگ‌ها در سرعت‌های مشخص موتورسیکلت اتفاق می‌افتد و اگر سرعت بالا نباشد در صورت تصادف عمل نمی‌کنند. همچنین گاهی برای فعال شدن آن‌ها نیاز است تا سرنشین از روی صندلی بر اثر ضربه به ناگهان بلند و پرتاب شود.
انواع کیسه هوا
گفته شد که امروزه کمپانی‌های موتورسیکلت سازی برای ارتقاء استانداردهای ایمنی محصولات‌شان از انواع کیسه هوا استفاده می‌کنند. این انواع معمولا براساس محل نصب و خروج‌شان نام‌گذاری میشوند. انواع کیسه هوا عبارتند از:
۱. کیسه هوای سرنشینان جلو
این نوع ساده‌ترین و اولین نوع کیسه هوای مورد استفاده در صنعت موتورسیکلت سازی است. البته مهم‌ترین آن‌ها نیز به شمار می‌رود چرا که احتمال تصادف‌های موتورسیکلتیی از جلو بالاتر است و راننده در معرض آسیب بیشتر قرار دارند. معمولا کیسه راننده در این نوع بزرگ‌تر از کیسه درون خودروها تعبیه می‌شود. کیسه هوای راننده در بقش زیری میله فرمان یا بر رئی باک و کیسه سرنشین پشت در بخش پشت صندلی مابین ترک و صندلی یا به صورت لباس بر تن سرنشین کار گذاشته می‌شود. این کیسه‌ها که توسط قاب‌هایی پلاستیکی پوشانده شده‌اند هنگام خروج این قاب‌ها را با قدرت کنار زده و عمل می‌کنند.
۲. کیسه هوای جانبی
این نوع در طرفین موتورسیکلت قرار می‌گیرد. معمولا برای هر دو ردیف عقب و جلو استفاده می‌شود. این کیسه‌ها که عموما در صندلی‌ها جاسازی میشوند هنگام تصادف‌هایی از جوانب موتورسیکلت مانع از برخورد سرنشینان به قسمت‌های سخت در میشوند. ارتفاع آن‌ها معمولا تا زیر پنجره است اما اگر در موتورسیکلت از کیسه هوای پرده‌ای استفاده نشود، ممکن است این ارتفاع بالاتر رفته تا از سر و گردن سرنشینان نیز در برابر برخورد با شیشه‌ها محافظت کند.
۳. کیسه هوای پرده‌ای
این نوع مطابق اسمش مانند یک پرده سطح بین راننده و مانع جلوی موتورسیکلت را پوشش می‌دهد. به این ترتیب علاوه بر پیشگیری از برخورد سر و گردن سرنشین با مانع، از ورود ذرات درشت مااند شن و سنگ یا خورده شیشه به بدن راننده و آسیب‌های ناشی از جراحت یا شکستن اعضای بدن راننده جلوگیری می‌کند. این کیسه در امتداد باک موتورسیکلت کار گذاشته می‌شود.
دلایل عمل نکردن کیسه هوا
مزایای اثبات شده بسیاری برای ایربگ‌ها تعریف شده، اما مانند تمام تکنولوژی‌های دیگر معضلاتی نیز همراه آن‌ها است. یکی از مشکلاتی که ممکن است سیستم ایربگ داشته باشد عمل نکردن آن‌ها در مواقع لازم و خطر است. این اتفاق دلایل مختلفی دارد که می‌تواند از نقص سیستم ناشی شود و یا نوع تصادف به گونهای باشد که منجر به فعال شدن کیسه‌ها نشود. نقص سیستم ایربگ معمولا شامل خرابی سنسورها، تنظیمات غلط کامپیوتر یا بهم خوردن تنظیمات آن و قطعی در سیم‌کشی سیستم یا نقص در کابل کششی ضامن می‌شود.
ممکن است عیوب دیگری نیز در سیستم وجود داشته باشد اما معمولا توسط سیستم پایش تشخیص داده شده و چراغ هشدار سرویس ایربگ‌ها روشن می‌شود. موارد ذکر شده از مشکلاتی هستند که ممکن است توسط سیستم هشدار شناسایی نشوند. گاهی نیز ممکن است تصادف به گونهای اتفاق افتد که کامپیوتر بر اساس تنظیماتش آن را تصادف و هشدار خطر تشخیص ندهد. این اتفاق ممکن است به دلیل زاویه ضربه، شدت ضربه یا جهت آن رخ دهد. گاهی نیز ممکن است سنسورها متوجه تصادف و ضربه نشوند و اطلاعاتی دال بر رخ دادن تصادف به واحد کنترل ارسال نکنند. ضرباتی که ممکن است توسط سیستم ایربگ تشخیص داده نشوند عبارتند از:
– ضربهای که تنها به یک نقطه از بدنه موتورسیکلت به صورت متمرکز وارد شود.
– ضربه‌هایی که با شدن وارد نشوند و نیرو را به صورت تدریجی به بدنه وارد کنند. به این معنی که برخورد با سرعت کمی اتفاق افتد.
– مواردی که برخورد منجر به تغییر شکل و شرایط بدنه نشده و بیشتر مانع دچار آسیب شود.
– مواردی که ضربه‌ها با شدت کم ولی به صورت مکرر وارد شوند. به خصوص اگر ضربات در نواحی مختلف باشند.
در نهایت باید گفت در صورت عمل کردن کیسه هوا و یا حتی ناقص عمل کردن آن باید به تعمیرکار مربوط این بخش مراجعه کرد. چرا که کیسه‌های هوا پس از یک بار انقباض کامل دیگر قابل استفاده نیستند.
۸ نکته‌ای که رعایت آن‌ها صدمات احتمالی ایربگ‌ها را کاهش می‌دهد
با وجود تمام فواید ایربگ‌ها و تاثیر آن‌ها در بالا رفتن سطح ایمنی موتورسیکلتها، این سیستم خطراتی نیز به همراه دارد. هرچند مهندسین مکانیک و موتورسیکلتسازان همواره در تلاش برای رفع نواقص و معایب این سیستم به جهت کاهش خطراتش هستند و پیشرفت‌های چشم‌گیری هم داشتند اما همچنان باید برخی نکات ایمنی را هنگام استفاده از ایربگ‌ها رعایت کرد. مانند:
– رعایت فاصله ایمنی
کیسه هوا الزاما باید با سرنشین ۲۵ سانتی‌متر فاصله داشته باشد و اگر این فاصله رعایت نشود ممکن است آسیب‌های وارده به گردن و سر سرنشین در اثر ضربه کیسه‌ی هوا بسیار شدید باشد. تا جایی که توصیه می‌شود اگر راننده قادر به حفظ این فاصله با فرمان هنگام رانندگی نیست بهتر است ایربگ‌ها را خاموش کند. همچنین اگر فاصله سرنشین تا ایرنگ به هر دلیلی کمتر از ۲۵ سانت است بهتر است صندلی را به عقب هدایت کند تا این فاصله رعایت شود. برای راننده امکان تغییر زاویه فرمان نیز برای حفظ فاصله ۲۵ سانتی‌متری امکان‌پذیر است.
– اطمینان از تنظیمات صحیح
تنظیمات کیسه هوا با دقت و حساسیت خاصی در کارخانه صورت می‌گیرد و کوچکترین تغییری در آن‌ها منجر به عملکرد ناصحیح‌شان می‌شود. این مساله می‌تواند خطرات زیادی به همراه داشته باشد.
– عدم وجود مانع بین سرنشین و کیسه هوا
گاهی ممکن است سرنشین جلو کودک یا حیوانی را در بغل داشته باشد در این صورت علاوه بر خطراتی که کودک یا حیوان را تهدید می‌کند، ایربگ کارایی خود را برای سرنشین جلو از دست می‌دهد. همچنین همراه داشتن وسایل و ابزار خطرناک مانند چتر یا عصا نیز می‌تواند کیسه هوا را از یک عامل نجات به عامل آسیب تبدیل کند.
– قرارگیری صحیح دستها روی فرمان
از آن‌جا که ایربگ راننده در داخل فرمان قرار دارد باید توجه داشت که هنگام رانندگی دستها را روی محفظه آن قرار نداد. چرا که ممکن است هر لحظه تصادفی اتفاق افتد و ایربگ‌ها فعال شود. در این صورت به دست راننده آسیب جبران‌ناپذیری وارد می‌شود.
– عدم سوار کردن کودکان در صندلی‌های جلو
کیسه هوا همانقدر که برای بزرگ‌سالان مفید و ایمن است برای کودکان خطرناک و غیر مفید است. این کیسه‌ها با آناتومی کودکان سازگار نیست و می‌تواند در آن‌ها منجر به صدمات جدی و حتی مرگ شود. بنابراین توصیه می‌شود صندلی کودک همواره در عقب موتورسیکلت و با فاصله مناسب از کیسه‌های هوای پرده‌ای و جانبی فیکس شود. درصورت استفاده کودکان زیر ۱۲ سال و یا افرادی با جسه ریزتر از صندلی جلو، توصیه می‌شود که ایربگ‌ها خاموش گردد.
– تنظیم صحیح فرمان
در صورت تلسکوپی بودن نوع فرمان، بهتر است زاویه آن به شکلی تنظیم شود که کیسه هوا روی سینه راننده باز شود نه سر و گردن او.
منبع: باشگاه موتور سواران ایران
